Wat is het nut van nut?

16 juni 2023

Beste Leike,
 
Weet jij eigenlijk wat het nut is van nut? Die vraag houdt me nu, al varend op een Frans kanaal, al een aantal dagen bezig. Eigenlijk vooral als een vraagstuk van logica. Het is een paradoxale vraag omdat je …. omdat ….
…. en dat krijg ik dan eigenlijk alsmaar niet uitgelegd aan mezelf.
 
Er zit natuurlijk een interessante inhoudelijke kant aan het denken in termen van nut. Omdat nut zo’n vanzelfsprekend positief iets is. Het woordenboek zegt: ‘gunstig effect van een dienst, voordeel of bruikbaarheid’. Ik word er niet veel wijzer van. Misschien heeft die inhoudelijke onbepaaldheid van het begrip ook wel te maken met mijn verwarring over de taallogica.
 
Toen las ik vanmorgen in de krant over een onderzoek van Jolien Dopmeijer van het Trimbos Instituut. Zij deed onderzoek naar de tijdsbesteding van studenten en had ontdekt dat studenten geen tijd meer hadden om te lummelen. Naast hun studie, baantjes, sport, een sociaal leven en wat al niet meer, was daar geen tijd meer voor. Maar zonder af en toe te niksen nemen spanning en stress toe. De boog staat altijd gespannen.
 
Weer een paradox: Als je niet lummelt raak je gestresst, overspannen, burn out en depressief. Lummelen is dus heel erg nuttig! Het houdt je gezond. Maar lummelen, lees ik in het woordenboek, is het doen van onnuttige dingen. Nuttige nutteloosheid.
 
Is dat in organisaties anders? Ik denk het niet. In onze versnellingsmaatschappij proberen we voortdurend de productie te verhogen. Door te denken in targets, passie, excelleren, ambities, intrinsieke motivatie, kwartaalrapportages zorgen we dat er voortdurend keihard gewerkt wordt. Alle lummelen hebben we uit het systeem geperst.
 
Onze bootreis is een mooie aanleiding de serie Mad Men nog een terug te kijken. Supersnelle reclamejongens (en hier en daar een eerste meisje) denken daarin na over hoe je producten aan de man brengt (of aan de vrouw, al is het denken van de reclamemannen vooral gericht op de man van die vrouw, die het -als hoofd van het gezin- immers het beste weet en over het geld gaat). En wat die reclamemannen doen op Madison Avenue is heel veel sterke drank drinken en met grote regelmaat languit liggen op de bank op hun kamer om geïnspireerd te raken of uit te rusten. Het lijkt verdacht veel op lummelen.
Met onze ogen van nu lijkt het gedrag van die reclamemannen op de kantjes eraf lopen, op lamlendig tijd verkwisten. Het is natuurlijk fictie, een zedenschets, maar ik vermoed dat Mad Men wel iets raakt van die wereld in die tijd. Een tijd en een cultuur waarin men wist dat creativiteit gedijt in reflectie, meligheid, hardop denken, knutselen een aankloten om dan toe te werken naar een moment waarin een topprestatie moet worden geleverd bij de presentatie aan de klant. Een mooie afwisseling van hard werken en nikserigheid.
 
Ik weet nu pas waarom die startvraag over het nut van nut zo ingewikkeld is. Het overdenken van het nut van nut is een nuttige activiteit omdat nutteloosheid wel eens heel nuttig kan zijn.
 
Groet, Jaap